Polska mitopeja czy mitopoeia?
W Simbelmynë nr 26-27 pisałem w sprawie problematycznego słowa:
A propos tłumaczenia słowa mythopœia, które zostało użyte przez Tolkiena jako tytuł jego poematu filozoficznego. Na Forum „Elendili – Przyjaciele Elfów” zaproponowałem, żeby na wzór spolszczonego słowa epopeja (pośrednio < gr. epo-poiía ‚twórczość poetycka’), słowo mythopœia (samo w sobie zlatynizowaną formę hipotetycznego greckiego *mytho-poiía ‚twórczość mityczna’) spolszczyć jako mitopeja. Tadeusz A. Olaszański napisał do mnie w liście o tej propozycji tak:
*mitopeja jest dla mnie nie do przyjęcia, przede wszystkim ze względu na końcówkę -peja, a także dlatego, że nie da się od niej urobić formy mitopoeta (mitotwórca), którą już wprowadziłem. Epopeja pochodzi od greckiego epopoiía, czyli właśnie epopoeia„, co od poiéein, ‚tworzyć, robić’. Do nas dotarło nie wprost z greki, ale za pośrednictwem niemieckiego epopöe i francuskiego épopée, zatem już w formie uproszczonej. Ponieważ mythopoeię spolszczamy teraz i bezpośrednio z formy greckiej, lepiej zachować formę, maksymalnie bliską oryginałowi, a jednocześnie zrozumiałą. Zatem mito-, ale -poeia, także dla skojarzenia z poezją. I wbrew dawniejszej tradycji zapisu -ia, nie -ja, także dla podkreślenia obcości.
Odpowiadam:
Problematyczne słowo zapożyczamy nie z greki (w grece nie istniało takie słowo), ale z języka angielskiego. OED podaje dwa słowa o XIX-wiecznej etymologii: mythopœic i mythopoem. Wymowa angielska wskazuje, że w pierwszym słowie mamy dyftong œ, a nie dwie samogłoski (dwie sylaby) o-e. W drugim mamy dwie osobne samogłoski, które tworzą dwie sylaby o-e. W języku polskim taki stan można oddać tylko przez stworzenie neologizmów: *mitopeiczny oraz *mitopoemat. Wnioskiem ze słowa mitopeiczny jest rzeczownik mitopeja.
Polska epopeja nie przeszkadza funkcjonować słowu poeta i już w liceum co najmniej uczy się, że końcówka pierwszego słowa i słowo drugie mają ten sam źródłosłów: gr. poiéein, ‚tworzyć, robić’. Dlatego wydaje mi się, że słowo *mitopeja jest dla naszego języka bardziej naturalne, nawiązuje do ważnego terminu literackiego epopeja i w niczym nie kłóci się z neologizmem mitopoeta (jak epopeja nie kłóci się z poetą). Do tego w zapisie mitopoeia polski czytelnik znający trochę wymowę łaciny, którą przyjmuje się w polskich podręcznikach i tak będzie miał zawsze problem czy czytać [mitopoëia] czy [mitopeia], bo oe w słowach łacińskich czytamy zwyczajowo [e].
Kategorie wpisu: Eseje tolkienowskie
8 Komentarzy do wpisu "Polska mitopeja czy mitopoeia?"
Hyalma, dnia 07.08.2007 o godzinie 20:22
Pomijając zasady etymologiczne – czy polski czytelnik nie będzie miał takiego wrażenia, że „mitopeja” wygląda jakoś zbyt pospolite i pochodne? „Mitopoeia” wygląda bardziej tajemniczo i nobliwe, i dlatego IMO lepiej oddaje skalę poematu Tolkiena.
No to oczywiście postrzeżenie mojego osobistego lámatyáve.
Galadhorn, dnia 07.08.2007 o godzinie 20:27
„De _lámatyáv’_-ibus non est discutandum”
Problem tylko w tym, że zwykły czytelnik będzie wtedy czytał [m-i-t-o-p-o-e-j-a], a zgodnie z wymową łacińską powinno być [m-i-t-o-p-e-j-a]. A czy słowo _epopeja_ wygląda pospolicie? Moim zdaniem _mitopeja_ wygląda w języku polskim „grecko” i kojarzy się właśnie z innymi słowami greckiego pochodzenia w literaturoznawstwie. Ale każdy ma prawo do własnych sympatii i odczuć. Dziękuję Ci za tę uwagę.
Galadhorn, dnia 08.08.2007 o godzinie 15:50
Lómendil w prywatnej korespondencji napisał w tej sprawie:
„Widziałem dyskusję nt. mitopei na Elendilion, więc dorzucę swoje trzy grosze: grecka dwugłoska oi była oddawana w łacinie przez dwugłoskę oe, która mniej więcej od piątego wieku po Chr. była już wymawiana jak e. Obok dyskutowanych słów epopeja i mitopeja jest jeszcze w jęz. polskim np. onomatopeja – i jakoś nikogo końcówka -peja tam nie razi… Onomatopoeja brzmiałoby dziwnie… Co więcej: słowo mythopoiia istnieje normalnie w języku greckim, słownik Liddle-Scotta podaje znaczenie ‚making of fables, invention’, i autorów, u których się ono pojawia: Strabon, Diodor Sycylijski, Filon, Kornutus, Plutarch. Całkiem sporo. Istnieje też czasownik mythopoieo i rzeczownik mythopoios [composer of fiction], który występuje m. in. u Platona i Lukiana.
Inna rzecz, że obecnie jest tendencja do oddawania słów greckich jak najbliżej oryginału, bez pośrednictwa łaciny – stąd np. Ajschylos, a nie, jak 50 lat temu, Eschylus. Ale jeśli iść za tą zasadą, trzeba by stworzyć formę mytopojija czy mytopoija. Dlatego wydaje mi się, że najlepszym rozwiązaniem jest tu pójście przez analogię za wzorami stworzonymi przez epopeję i onomatopeję. Użycie formy -poeia nie ma nic wspólnego z greką, jest raczej pójściem przez łacinę [oi = oe, wymawiane jak e, jak pisałem wyżej]; w takim wypadku łacina akcentowałaby to słowo na ‚i’, czyli ei nie jest dwugłoską [łacina tak robi z zapożyczeniami greckimi, np. anthologia, liturgia mają akcentowane ‚i’ przed a, czyli wymawiać trzeba anthologIa, liturgIa, i tak samo byłoby mitopeIa, czy właściwie mitopeIja, żeby samogłoski nie brzmiały zbyt twardo]. W średniowiecznej wymowie, w miarę zacierania się swiadomości pochodzenia słów, łacińska mythopoeia zmieniłaby wymowę, tzn. dźwięki ei potraktowano by jako dyftong, i brzmiałoby wtedy mitopeja [por. np. Kyrie elejson, z ele-ison] – i to mi się wydaje najbardziej naturalną formą w języku polskim”.
Dziękuję za ten głos i dziękuję, Lómendilowi za zgodę na opublikowanie jego listu.
Elendilion - Tolkienowski Serwis Informacyjny » Blog Archive » Walkirie, boginie i wojowniczki, czyli Mythcon XXXIX, dnia 28.11.2007 o godzinie 9:33
[…] to już 39. Mythcon, bo tak nosi od lat nazwę ta doroczna konferencja. W przyszłym roku miłośnicy twórczości mitopeicznej spotkają się pod hasłem “The Valkyrie and the Goddess: The Warrior Woman in Fantasy” […]
Elendilion - Tolkienowski Serwis Informacyjny » Blog Archive » Dajmony Tolkiena, dnia 12.12.2007 o godzinie 22:12
[…] Oprócz tego, że jest też oczywiście sprawnie, dobrze napisanym dziełem mitopeicznym (patrz tutaj). Kilka słów Pullmana o Tolkienie i Lewisie – o dwóch przyjaźniących się i wpływających na siebie […]
ewciaD, dnia 06.11.2008 o godzinie 20:56
Co to jest mitopeja??
Galadhorn, dnia 07.11.2008 o godzinie 11:32
Ewo, bardzo dobre pytanie. Mitopeja to najprościej ‚tworzenie mitów’. Pozdrawiam
Juliette, dnia 27.06.2018 o godzinie 22:35
Moje pierwsze skojarzenie z mitopeją to był raper Peja
Aczkolwiek deliberacje dla porywające 
Performatywne
Zostaw komentarz