W drogę…

29.03.08, 17:50, dodany przez Lord Ya

Na początek proponuję małą burzę mózgów. Pomyśl, Drogi Czytelniku, w jakich miejscach można czytać Tolkiena? Pierwsza odpowiedź: w domu. Oczywiście. W bibliotece? Pewnie, też można. W autobusie lub pociągu, by zabić czas dobrą lekturą? Brawo, kolejna dobra odpowiedź. Ktoś twierdzi, że może poczytać gdzieś na łonie natury, w jakimś parku? Tak, też można. Na razie idzie nam świetnie. A czy ktoś pomyślał, że można czytać Tolkiena wśród lodów i śniegów Antarktydy, samotnie zmierzając ku Biegunowi Południowemu? Nikt? Naprawdę nikt? Może warto następnym razem zastanowić się nad taką odpowiedzią, bo taki Władca Pierścieni zdaje się być świetną książką na taką okazją.

Marek Kamiński. Podróżnik i polarnik. Pierwszy i dotąd jedyny człowiek, który w ciągu jednego roku zdobył oba Bieguny Ziemi bez żadnej pomocy z zewnątrz. Fan Tolkiena. Gdyby tak spojrzeć na jego ekwipunek, który zabrał na tę wyprawę, znajdziemy mnóstwo specjalistycznego sprzętu, którego nazwy być może widzimy pierwszy raz w życiu. Wszystko dokładnie wyliczone, co do grama. Mnóstwo rzeczy, które zabrać trzeba, by mieć jakiekolwiek szanse. A to, co zbędne, należy zostawić, każdy dodatkowy kilogram jest tu przeszkodą. Lecz gdzieś tam, wśród tych wszystkich czekanów, linek, ciepłych ubrań i żywności, widzimy dobrze znany nam tytuł… J.R.R. Tolkien Powrót Króla. Tak, Drogi Czytelniku, twórczość Tolkiena dotarła aż na Bieguny.
Teresa Remiszewska. Żeglarka i jachtowy kapitan żeglugi wielkiej. Pierwsza Polka i czwarta kobieta, która samotnie przepłynęła Atlantyk (podczas regat Observer Singlehanded Trans-Atlantic Race w 1972 roku). Fanka Tolkiena. Weźmy jej książkę Z goryczy soli moja radość będącą zapisem jej pamiętnego rejsu. W rozdziale poświęconym Komodorowi, jej jachtowi, znajdujemy słowa:

Po lewej stronie jest szafa – trzymam w niej moją dużą bibliotekę, składającą się w większej części z tomisk locji, tablic i atlasów i trochę książek do czytania. Te najukochańsze: Mały książę Saint-Exupéry’ego, Znaczy kapitan Borchardta i Władca pierścieni Tolkiena – leżą na samym wierzchu.

I tu powstaje pytanie, czy Władca Pierścieni jest jakąś szczególną książką na taką okazję? Może to zwykły przypadek?
Myślę, że podobnych ludzi można by znaleźć jeszcze wielu. Himalaistów, żeglarzy, polarników i innych podróżników, którzy zachwycili się dziełem Tolkiena i bez niego nie wyobrażali sobie swoich wielomiesięcznych wojaży. Którzy w losach Froda odnaleźli podobieństwo do swoich wędrówek. Którzy mieli swój własny Mordor do przebycia. Bo Mordor nie musi być spaloną ziemią pełną sług Saurona. Może być też skutym lodem pustkowiem. Może być po prostu niebezpieczną, nieprzyjazną i obcą ziemią. Bo mimo wszystko, nawet jeżeli zdobycie Bieguna czy przepłynięcie Atlantyku jest marzeniem, nawet jeżeli człowiek długo się do tego przygotowywał, jest to podróż w nieznane. A cóż dopiero powiedzieć o sytuacji, gdy ktoś nie ma doświadczenia, nie ma odpowiedniego ekwipunku i musi wyruszyć w miejsce, o którym prawie nic nie wie. Jak Frodo. Teoria, że Frodo jest bliski przeciętnemu czytelnikowi przez swoją zwykłość, nie jest niczym nowym. Ale czy nie jest tym bliższy przeciętnemu podróżnikowi? Który też musi zostawić dom, przyjaciół, by podążać do pewnego celu. Można oczywiście podróż Froda odczytywać bardziej metaforycznie, jako walkę człowieka z własnymi słabościami. Ale chyba można spojrzeć na to bardziej dosłownie, jak na walkę wędrowca z drogą. A można i oba te spojrzenia uznać za prawidłowe. Bo nawet gdy podróż jest marzeniem, przychodzi zwątpienie. Czy się uda? Czy dam radę? Przychodzi taki moment, gdy największą przeszkodą jest własna słabość. Czy to nie był największy wróg Froda? Nie sama kraina, którą musiał przebyć, nie zamieszkujący ją orkowie, lecz Pierścień i słabość. Lecz można też tego największego wroga wtedy dobrze poznać, podróż może być jednocześnie drogą wgłąb siebie i swojego serca.

Lecz gdzieś na końcu drogi czeka Szara Przystań, z której można spojrzeć na własne dokonania… i odpłynąć, zostawiając je za sobą. Tak Frodo musiał zostawić to Śródziemie, dla wolności którego poniósł wysoką cenę. Marek Kamiński w jednym z wywiadów wspomina, że gdy opuszczał Biegun Południowy, pozostał żal, że to już koniec. I Teresa Remiszewska przez moment, gdy przekraczała, czuła, że sprzeniewierza się czemuś, że zostawia za sobą coś ważnego . Wszystko ma swoją cenę, na końcu drogi trzeba będzie się z nią rozstać. Lecz mimo tej świadomości, trzeba iść. Nawet wtedy, gdy zdaje nam się, że droga nas przerasta.

Może na koniec parę słów wyjaśnienia. Pisząc „podróżnik” miałem głównie na myśli samotnego podróżnika, który ma do przebycia coś więcej, niż szlak między jednym schroniskiem a drugim. Którego wędrówka jest dla niego czymś wielkim i zarazem ryzykownym. Ale chyba w dziełach Tolkiena znajdzie się i coś, co trafi i do zwykłego „codziennego” wędrowca. Do kogoś, kto po prostu kocha być w drodze. Tak właściwie, samego Tolkiena chyba ciężko określić mianem podróżnika. Co prawda, ma na swoim koncie wyprawę w Alpy (o której pisaliśmy tutaj), kilka przeprowadzek, w tym jedna aż z Afryki, ale ja osobiście w jego biografiach nie znalazłem przesłanek, by powiedzieć, że jakoś szczególnie kochał podróże. A nawet jeżeli w głębi serca kochał, to nie praktykował ich zbyt często. I mimo to, stworzył dzieło, które trafia do podróżników. Które oddaje to, co dzieje się w ich sercach, zarówno gdy stawiają pierwszy krok na kolejnym już szlaku, jak i w chwili, gdy wyznaczony cel zostaje już daleko w tyle.

Więc jeśli, Drogi Czytelniku, kiedyś i Ty będziesz musiał, bądź też chciał, wyruszyć w Wielka Podróż, spójrz do Swojej biblioteczki. Być może czeka tam na Ciebie wierny towarzysz…

Kategorie wpisu: Eseje tolkienowskie